A eshtë takuar Lasgushi me diktatorin

[shendelli]

Dëshmitë që vijnë nga bashkëkohësit e poetit, hedhin poshtë "idilin" e Nexhmije Hoxhës qoftë dhe për ndonjë takim të vetëm mes Lasgushit dhe Enverit. Një pjesë e enigmës, zbardhet nga marrëdhëniet e rinisë së tyre, në Liceun e Tiranës, në vitin '37


A është takuar poeti Lasgush Poradeci me Enver Hoxhën? Sa të vërtetë ka në kujtimet që gruaja e diktatorit, Nexhmije Hoxha, propagandoi pas vdekjes së tij, mbi marrëdhëniet e dhembshurisë e dashurisë të Enverit për shkrimtarë e artistë. Ismail Kadare, në një intervistë pak kohë më parë shprehet: "Dikush si Lasgush Poradeci, do të dridhej në varr po të lexonte se ç'shkruhet për të. Poeti më i madh i gjallë i krejt epokës, jetoi 40 vjet si i vdekur, kaq shumë ishte i mënjanuar, i ndaluar, i shtypur me këmbë. Kurse zonja Hoxha përpiqet të na mbushë mendjen se sa shumë e donte Enveri e sa shpesh interesohej për të!". Në librin me kujtime "Të vërteta e të pathëna për Lasgushin", botim i vitit 2000, bashkëkohësi dhe miku i poetit Tomi Mato, bëhet dëshmitar i mostakimit mes Lasgushit dhe Enverit në vitin 1983. Në këtë rrëfim jepet dhe varianti sipas poetit i takimeve të hershme, kur Enver Hoxha nuk ishte bërë ende diktator dhe kur në Liceun e Tiranës e kishte dalluar mes të rinjve, për kompleksin e tij të inferioritetit.



BALLË PËR BALLË



Një ditë e gëzueshme vere në Volorekë (Drilon). Banorët dhe familjet e tyre drekojnë nën hijen e pemëve. Mes tyre Lasgushi me të bijën, hequr pak menjanë. Me vete një shishe vere, holluar me ujë burimi. Nuk e dinte kush se nga çasti në çast aty do t'ia behte Udhëheqësi me të shoqen, nga pas eskorta. Ishte vera e vitit 1983. Kjo ditë i kujtohet mirë Tomi Matos, dhe e rrëfen në librin "Të vërteta e të pathëna për Lasgushin". Ndërsa turma zuri të këndojë "Enver Hoxha e mprehu shpatën!" dhe të bërtase "Parti-Enver, jemi gati kurdoherë". Njerëzit dyndeshin kush e kush t'i shtrëgonte atë dorë, ndërsa truprojat shtynin t'i hapnin udhë "kalorësit".



Të dy me bastun në dorë, të vjetër boll. Me të dëgjuar lajmin dhe brohoritë e turmës Lasgushi u veçua nga turma, por nuk është larguar. Nuk është menduar gjatë të rrijë apo të ikë, pasi askujt nuk kishte për të hedhur fije dyshimi kishte apo nuk kishte dëshirë ai të takonte Enverin. Në euforinë e turmës ndokush mund të mendonte se ky reagim ishte normal për natyrën e tij flagrante, të ftohtë e kapriçoze. Por askush as kishte parë, as kishte dëgjuar.



Vera e vitit 1983 ishte i vetmi shans publik ku ata të dy janë ndodhur spontanisht në të njëjtin vend, njëri mes turmës, tjetri jashtë saj. Poeti i ka hedhur sytë dhe e ka lënë në hall të vet, megjithëse vështirë ta dallojë në atë dalldi.



"Enveri dhe Lasgushi pushuan për 20 vjet bashkë në Pogradec dhe një kafe nuk e pinë bashkë", shkruan Tomi Mato në rrëfimin e tij "A është takuar Lasgushi me diktatorin". Pikërisht pas kësaj dite ai e kishte pyetur poetin nëse ishin takuar ndonjëherë pas çlirimit. Në vend të komenteve Lasgush Poradeci i kishte rrëfyer fabulën e thjeshtë të njohjes me këtë "qerrata", 43 vjet më parë në Liceun e Tiranës.



1937. NJË AUTOGRAF ENVERIT



"U njohëm në gjimnazin e Tiranës, në vitin 1937. Unë isha 12 vjet më i madh, isha më i shkolluari, kurse Verua erdhi nga Parisi, ashtu "tabula rasa". Kolegët e tallnin: "Tutkun", i thoshin. "Të kanë vajtur këmbët e jo koka në Paris. T'i shtrydhën trutë putanat...". Mua më vinte keq. E shoqëroja, më kupton, më vinte keq ndaj e shoqëroja se të tjerët i ishin larguar. Një ditë se ku i kishte gjetur dy librat e mi "Vallja e yjeve" dhe "Ylli i zemrës". Më tha disa vjersha përmendësh prej tyre dhe m'u lut t'i shkruaja diçka me dorën time në libër dhe ai ta kishte si kujtim nga njeriu që iu gjind, kur të tjerët iu larguan. Ia shkrojta. Ai më përqafoi dhe më ftoi për darkë në shtëpi. Tri herë më ftoi, por nuk i vajta." Ky ishte rrëfimi që Lasgushi i kishte bërë autorit Tomi Mato më 1983 dhe dy vjet më pas Enver Hoxha vdes.



Por është bashkëshortja, besnike pas vdekjes, ajo që rishikon e kujdeset për kultin e të shoqit, aty ku vetëm nëpërmjet hipnozës ai mund të rrezikohej seriozisht. Dhe ishin mendjet intelektuale, ato që ishin kërcënuar e kishin pasur presionin më të lartë prej tij, ato nga çasti në çast mund të shpërthenin. Kur pallati i kulturës së Pogradecit do të merrte emrin "Lasgush Poradeci", pas vdekjes më 1987, në muzeun e qytetit vjen një letër nga Nexhmije Hoxha me titull: "Nga kujtimet e shokut Enver për Lasgush Poradecin". Aty shkruhej: "U interesova për Lasgushin pranë shokëve të Partisë dhe më thanë se është mirë me shëndet...E kam njohur para lufte, kur isha profesor në gjimnazin e Tiranës...Ai ishte i dëshpëruar nga regjimi i Zogut, prandaj preferonte të jetonte i vetmuar. Dikur dilte dhe bashkohej me ne."



Por për habinë e atyre që e njihnin situatën, letra mbante datën 28 gusht 1981 dhe po bëhej e njohur, kur njeri kishte vdekur vërtet, ndërsa vepra e poetit, bashkë me të dhe ai vet, sapo kishte nisur të jetonte.



TAKIME TË NDALUARA



Lasgush Poradeci ishte njohës i mirë i gjuhës gjermane, përveç faktit që kishte përkthyer prej saj vepra nga Gëte, Shiler, Hajne. Si e kurdisur deri në këtë pikë censura ndaj tij, edhe takimet me artistë gjermanë që vizitonin Pogradecin, i ishin ndaluar në momentin e fundit. Në rrëfimin e Tomi Matos "Përse nuk e takoi Peter Oberi Lasgush Poradecin?", një mik i poetit në vitet e studimit në Gracë, Austri, thuhet se si nuk "munden" të takohen. Lasgushi kishte këmbëngulur dhe e kishte pritur mikun në "kullën" e tij. Por Sekretari i Parë dhe Kryetari i Komitetit kishin nxjerrë arsye shëndetësore të Lasgushit, që si kokrra e mollës priste mikun e tij nga çasti në çast. Peter Ober "u bind se Lasgushi nuk mund të priste, por as nuk bën dot vizita", ndërsa me keqardhje kishte thënë: "I uroj shëndet mikut tim të zemrës. Jemi pleq. Desha ta takoj e të bashkëpunoja me të, pasi kam respekt për penën e tij. Është i madh. Keq më vjen që nuk u takuam në këtë botë. Mbase do ta takoj në botën tjetër."



Në vitin 1978 në Pogradec kishte ardhur një trupë artistësh gjermanë. Gjatë shfaqjes së tyre u kishte bërë përshtypje në radhë të parë, plaku me kone të bardhë, që thërriste "Bravo, bravo!". Nga kurioziteti kishin mësuar se ai ishte poeti më i madh, i gjallë shqiptar. Të nesërmen kur kishin rënë dakord të piqeshin të dyja palët, takimi i tyre ishte anulluar. Nga dufi Lasgushi ishte shprehur: "Këta qeveritarët më shikojnë si budalla, si armik dhe jo si një poradecar akademik. Çudi! Pse e kanë krijuar këtë opinion?! Më hypën nga njëherë që të vete në zyrë dhe t'u lëshohem ashtu vence. Po unë s'e turpëroj, por e nderoj Poradecin."



LIDHJA NDRRON MENDJE NË 80 VJETOR



Ishte stina që e gjente në shtëpinë e Tiranës. Atë ditë mbushte 80 vjeç. Miq shkrimtarë e kishin vizituar gjatë gjithë ditës, ndërsa të nesërmen do të zhvillohej ceremonia në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve. Ajo ditë përshkruhet nga Tomi Mato i pranishëm me një grup pogradecarësh në shtëpinë e poetit. "Troket dera. Nafija e hapi dhe hyn Luigj Mazi (administrator i Lidhjes). Pasi u përshëndet me Lasgushin dhe me ne, ai filloi të flasë me një ndrojtje dhe trishtim që nuk të sillte optimizëm: "Më ka dërguar Lidhja t'ju njoftoj zoti Llazar se nesër për arsye sekrete, anullohet ceremonia e festimit të 80-vjetorit të datëlindjes suaj." Kaq tha dhe iku."



Por Lasgushi që nuk e ndërronte me asgjë këtë moment miqsh, që e kishte pagëzuar "Barku i Shën Mërisë", as me festën e Lidhjes, kishte bërë "Gëzuar" me raki e këngë.



Kur poeti mbylli sytë më 13 nëntor 1987 dhe trupi i tij kishte udhëtuar nga Tirana në Pogradec, "nga lart" ishte dhënë urdhër se nuk duhej të kishte ceremoni "të tepërta" nga pogradecarët, nga ata që Lasgushi i kishte quajtur në gëzim e sipër "Barku i Shën Mërisë". Të gjitha adetet ishin bërë në Tiranë.